Dieta w zespole jelita drażliwego (IBS)

Zespół jelita drażliwego jest najczęstszym schorzeniem układu pokarmowego z jakim pacjenci zgłaszają się do lekarza pierwszego kontaktu. Objawem który kieruje po pomoc jest zazwyczaj powtarzający się ból w podbrzuszu, który nierzadko towarzyszy przez miesiące, a częto i lata. Z tego artykułu dowiesz się czym jest zespół jelita drażliwego, jakie są jego przyczyny oraz jak go leczyć. 

Zespół jelita drażliwego – definicja

Zespół jelita drażliwego to przewlekła choroba czynnościowa, w której nawracające bóle brzucha związane są z:

• defekacją,
• zmianą częstości wypróżnień i/lub konsystencji stolców. 

IBS został określony jako zaburzenie „czynnościowe”. Formuła ta została jednak poszerzona o określenie odwołujące się do zaburzeń somatycznych związanych z zaburzeniami interakcji jelitowo-mózgowych. Określenie to podkreśla znaczenie osi mózgowo-jelitowej (czyli połączeniu jelita-mózg) w patogenezie tego zaburzenia.

IBS to dotyka ok. 20% dorosłych, z czego najczęściej chorują osoby między 30. a 40. rokiem życia. Z jelitym drażliwym zdecydowanie częściej borykają się kobiety niż mężczyźni, stanowiąc 75 – 80% pacjentów z tym rozpoznaniem.

Zespół jelita drażliwego – przyczyny

Przyczyna zespołu jelita drażliwego jest złożona i wciąż nie do końca wyjaśniona. Wiadomo jednak że schorzenie to nie jest związane z nieprawidłową budową anatomiczną jelita ani też nie jest skutkiem zmian chorobowych. IBS nie stanowi zagrożenia dla zdrowia i życia pacjenta, ale może w znacznym stopniu wpływać na jego komfort. 

Do nieformalnych przyczyn IBSu zalicza się:

• zaburzenia na linii jelitowo-mózgowej, które mogą prowadzić do zaburzeń mikrobioty jelitowej. Skutekiem może być zjawisko dyspozbiozy jelitowej, podczas to której ilość korzystnych dla zdrowia bakterii ulega redukcji, natomiast mikroflora patogenna ulega namnożeniu. Te odchylenia dotyczą głównie obniżenie ilości bakterii z rodzaju Lactobacillus i Bifidobacterium, zwiększeniem patogennych takich jak Escherichia coli, Streptoccocus, Clostridium spp.), jak również zmianą proporcji pomiędzy Bacteroidetes a Firmicutes. Naukowcy nie sa jednak w stanie jednoznacznie stwierdzić czy zjawisko dyspozby jelitowej przy IBS jest skutkiem czy przyczyną zaburzeń które stoją za rozpoznaniem jelita drażliwego. Temat ten więc pozostaje wciąz otwarty.
• przebyte w przeszłości infekcje przewodu pokarmowego (mówimy wtedy o poinfekcyjnym zespole jelita drażliwego). Problem ten dotyczy nawet około 20% osób z IBSem.

Nadwrażliwość trzewna w IBS

Poza dysbiozą, w rozwoju IBSu bierze udział nadwrażliwość trzewna, czyli zwiększone odczuwanie bólu z przewodu pokarmowego. Przykładowo u pacjentów z IBS rozciąganie ścian jelita powoduje ból przy znacznie mniejszym ich wypełnieniu pokarmem czy gazami, niż to ma miejsce u osób zdrowych. Podobnie ma to miejsce w przypadku parcia na stolec – uczucie to występuje już przy nieznacznym wypełnieniu jelit stolcem.

Jak rozpoznać zespół jelita drażliwego?

Diagnostykę IBS dokonuje się na podstawie IV Kryteriów Rzymskich. 

Do tej pory istotnym kryterium diagnostycznym IBSu był ból, który ustępował lub zmniejszał się po wypróżnieniu. Aktualnie IBS można rozpoznawać także u pacjentów, u których po oddaniu stolca bóle nie zmniejszają się, a nawet ulegają nasileniu. 

IBS dzielimy na 4 podtypy. Podział ten jest oparty na konsystencji stolca wg. Bristolskiej Skali Uformowania Stolca (BSF, Bristol Stool Form Scale). Ocenie poddawane są wyłącznie stolce nieprawidłowe.

4 podtypy IBS:

• IBS-D – postać biegunkowa –  powyżej 25% wypróżnień ma uformowanie typu 6. i 7., a poniżej 25% — 1. i 2,
• IB- C – postać zaparciowa – rozpoznaje się, jeżeli powyżej 25% wypróżnień ma uformowanie typu 1. i 2. i jednocześnie poniżej 25% — typu 6. i 7,
• IBS-M- ze zmiennym rytmem wypróżnień (typ mieszany) – stwierdza się, gdy pacjent podaje, że powyżej 25% wypróżnień ma uformowanie typu 6. i 7., a także powyżej 25% — 1. i 2,
• IBS-U – postać niezaklasyfikowana – pozostałe przypadki zespołu jelita drażliwego zalicza się do postaci niesklasyfikowanej.

W Kryteriach Rzymskich IV istotne jest stwierdzenie u pacjenta nawracającego bólu brzucha w okolicach podbrzusza. Bóle nasilają się zwykle w ciągu 60 – 90 minut po spożyciu posiłku, zmniejszają lub ustępują po wypróżnieniu i całkowicie zanikają w nocy. Warto zaznaczyć, iż nie występowanie bólu brzucha nie wyklucza zespół jelita drażliwego!

Zespół jelita drażliwego rozpoznaje się wyłącznie na podstawie objawów klinicznych  – nie istnieją potwierdzające testy diagnostyczne (czyli badania krwi czy kału które pomogłyby w diagnostyce tego zaburzenia).

Dodatkowe objawy związane z IBS

Osoby zmagające się z IBS sygnalizują często dodatkowe objawy związane z zaburzeniami układu pokarmowego, takie jak:

•  nawracające wzdęcia, 
• uczucie parcia na stolec, 
• naglącą potrzebę wypróżnienia, 
• uczucie niepełnego wypróżnienia, 
• zmianę regularności wypróżnień, 
• nieprawidłowa konsystencja stolca, 
• obecność w stolcu śluzu.  
• uczucie pełności po jedzeniu, 
• choroba refluksowa przełyku,
• zespół rozrostu bakteryjnego (SIBO).

Pacjenci z IBS często zgłaszają również objawy niezwiązane z pracą układu pokarmowego. Należą do nich: 

• bóle głowy, 
• migreny, 
• bóle mięśni, 
• znużenie i przewlekłe zmęczenie, 
• trudności w zasypianiu, 
• zaburzenia psychiczne, zwłaszcza lękowo-depresyjne, 
• niskie libido.

Wyżej wymienione dolegliwości moga mieć równiez związej z nietolernacją histaminy.

Warto zauważyć, że w IBS nigdy nie występują objawy, takie jak: 

• bóle i/lub biegunka w nocy, 
• jawna lub utajona krew w stolcu,
• gorączka, 
• chudnięcie, 
• niedokrwistość.

Jeśli mierzysz się z wyżej wymienionymi objwami – koniczenie skonsultuj się z lekarzem.

Zespół jelita drażliwego – dieta

Wpływ czynników żywieniowych na występowanie objawów IBS nie jest do końca określony. Pacjenci reagują bowiem dolegliwościami na różne produkty spożywcze. Zakłada się jednak, że czynniki żywieniowe mogą odgrywać znaczącą rolę w IBS i w przyszłości diety eliminacyjne będą stanowić alternatywę w terapii leczenia jelita drażliwego.

Co jeść mając zespół jelita drażliwego? Grupą produktów, które są problematyczne przy IBS są produkty bogate w FODMAP (FODMAPs, fermentable oligosaccharides, disaccharides, monosaccharides and polyols), do których można zaliczyć m.in.:

• pszenicę, 
• mleko, 
• nabiał – prawie 20% dorosłych z IBS ma nietolerancję laktozy, czyli nie jest w stanie prawidłowo trawić mleka i produktów mlecznych,
• czerwone mięso,
• owoce: jabłka, gruszki, arbuz, śliwki
• warzywa: cebula, czosnek, kapusta, brukselka, fasola, brokuły, kalafior, 
• słodziki: mannitol, sorbitol, ksylitol, 
• mocna kawa i herbata (kofeina i teina zwiększają kurczliwość mięśniówki jelita cienkiego, nasilając dolegliwości).

Do innych produktów, które również wywołują objawy należy zaliczyć:

•  tłuste mięsa,
•  wędliny (zarówno tłuszcze zwierzęce jak i roślinne są silnymi stymulatorami ruchowej aktywności jelit), 
• czekoladę, 
• kakao (u osób skłonnych do zaparć), 
• napoje alkoholowe,
• napoje gazowane.

Dyskomfort może powodować również:

• obróbka termiczna – smażenie w głębokim tłuszczu,
• wielkość posiłków.

IBS zaparciowy

Osobom z IBS zaleca się modyfikacje dietetyczne z unikaniem spożywania produktów nasilających dolegliwości (konserwanty, używki). Podstawą leczenia IBS, w szczególności postaci zaparciowej, jest stosowanie błonnika rozpuszczalnego (np. w postaci owoców, warzyw, soków przecierowych, mielonego siemienia lnianego, nasion babki płesznik czy płatków owsianych).

Dieta powinna zawierać około 30g błonnika, a w każdym posiłku powinien znaleźć się przynajmniej jeden produkt o zwiększonej zawartości błonnika. Wprowadzanie produktów bogatoresztkowych (czyli bogatych w błonnik pokarmowy) do jadłospisu powinno jednak odbywać się stopniowo z uwagi na fakt, iż niektóre osoby z tą postacią ZJN mogą źle tolerować zwiększoną podaż błonnika, głównie z powodu dokuczliwych wzdęć.

Posiłki należy spożywać w spokojnej atmosferze, bez pośpiechu, nie rozmawiając podczas jedzenia aby uniknąć nadmiernego połykania powietrza w trakcie jedzenia.

IBS biegunkowy

Osobom z IBS biegunkowym zaleca się ograniczenie tłuszczu w diecie, przede wszystkim tłuszczów ciężko strawnych pochodzenia zwierzęcego:

• smalec,
• słonina,
• boczek,
• śmietana 
• tłuste mięsa, 
• wędliny, 
• podroby, 
• tłuste sery (żółte, topione, pleśniowe). 

Z diety należy wykluczyć pokarmy przyspieszające pracę jelit:

• produkty wysokobłonnikowe, 
• słone i pikantne posiłki, 
• używki (kawa naturalna, mocna herbata, alkohol), 
• ostre przyprawy (pieprz, ostra papryka, chili, ocet, musztarda),
• wodę mineralną gazowaną.

IBS a celiakia

Częstość występowania celiakii u osób z IBS jest wielokrotnie wyższa niż u osób zdrowych i i wynosi 3–11% (w populacji ogólnej wskaźnik ten wynosi 0,02–0,65%). Z kolei wśród pacjentów z celiakią, szacuje się że nawet 24–37% pierwotnie rozpoznawano zespół jelita drażliwego.  

Związek zespołu jelita nadwrażliwego z celiakią może mieć dwojakie znaczenie:

• te dwa zaburzenia mogą ze sobą współwystępować – czyli nietolerancja glutenu może wywoływać nadwrażliwość jelita,
• objawy IBS mogą być objawami celiakii.

Celiakię warto wykluczyć w postaci biegunkowej IBS, chociaż możemy odnaleźć prace, które sugerują że celiakia nie wykazuje związku z typem IBS. Obecnie nie wykonuje się przesiewowo testów w kierunku wykrycia celiakii u osób z IBS. Niewykluczone, że po przeprowadzeniu bardziej szczegółowych badań, takie testy staną się w takiej sytuacji normą.

IBS a stres

Badania kliniczne potwierdzają, że u ok. 50–80% osób z zespołem jelita drażliwego istnieje zależność pomiędzy stresem a wystąpieniem i stopniem nasilenia objawów. Wyniki badań pozwalają również postawić tezę, jakoby chorzy na IBS cechowali się wyższym poziomem lęku i depresji w porównaniu z osobami zdrowymi.

Jelito drażliwe a SIBO

Na uwagę zasługuje fakt, że u osób zmagających się z jelitem drażliwym znacznie częściej występuje zespół rozrostu bakteryjnego (SIBO), który także jest przejawem dysbiozy przewodu pokarmowego. Zakłada sie że nawet 84% osób z IBS może mierzyć się z SIBO!

Osobom zmagającym się z SIBO poprawę przynosi dieta z ograniczeniem pokarmów zawierających FODMAP. Jednak samo SIBO powinno zostać skonsultowane z lekarzem specjalistą (gastrologiem lub gastroenterologiem) i być poprzedzone antybiotykoterpaią (ryfaksyminą).

Probiotyki w IBS

Metaanaliza czterdziestu trzech badań z użyciem różnych preparatów potwierdza korzystne działanie probiotyków pod względem nasilenia objawów IBS oraz bólu, wzdęcia i gazów. Do tej pory najlepiej zostały przebadane trzy szczepy:

• Lactobacillus plantarum 299v,
• Saccharomyces boulardi,
• Bifidobacterium infantis.

Na szczególną uwage zasługuje omówienie szczepu Lactobacillus plantarum 299v. Badanie przeprowadzone przez grupę polskich gastroenterologów na grupie osób z zespołem jelita nadwrażliwego wykazało, że suplementacja wymienionych szczepem probiotycznym wykazała zmniejszenie częstości występowania i intensywności bólów brzucha aż o 95% badanych (placebo 15%). Na tej podstawie autorzy badania wyciągnęli wniosek, że Lactobacillus plantarum 299v wpływa na osłabienie objawów zespołu jelita nadwrażliwego. Wpływ tego szczepu na zmniejszenie bólów brzucha oraz wzdęć został potwierdzony również później przez innych autorów zagranicznych [10].

Fitoterapia w IBS

Towarzystwa Gastrologiczne zalecają stosowanie preparatów z mięty pieprzowej w ilości 180– 225 mg olejku dwa razy na dobę od dwóch do dwunastu tygodni w celu zmniejszenia dolegliwości IBS. Nie zaleca się stosowac olejku z mięty pieprzowej przewlekle [11].

PCOS a zespół jelita drażliwego

Zespół policystycznych jajników dotyka 5-10% kobiet w wieku rozrodczym, charakteryzując się hiperinsulinemią i/lub zwiększoną ilością androgenów oraz często związanymi z tym problemami z niepłodnością. Jednak okazuje się że PCOS może być również związane z wyższym prawdopodobieństem występowania IBS. Według wyników najnowszych badań klinicznych zmiany w przepuszczalności jelit (takie jak zespół jelita drażliwego), zdecydowanie częściej występują u pacjentek z PCOS niż u kobiet zdrowych [2].

Najczęstszym podtypem IBS wśród pacjentek z PCOS jest IBS mieszany – dotyczy nawet 74% pacjentek z PCOS oraz IBS. Posiadanie PCOS i podwyższony poziom LH/FSH zwykle powoduje objawy IBS.

Poza samym związkiem między współwystępowaniem PCOS i IBS, zauważono również:

• zwiększoną częstość występowania zespołu metabolicznego u pacjentek mierzących się z PCOS I IBS (w porównaniu z grupą PCOS),
• wyższe ryzyko depresji u kobiet z IBS-PCOS w porównaniu do kobiet bez IBS – w badaniu przynajmniej jeden objaw depresji zgłosiło 87,5% pacjetnek z IBS i PCOS,
• kobiety z PCOS i IBS mają zwiększone ryzyko otyłości,
• współistnienie otyłości i IBS nasila problemy ze snem i zaburzenia psychiczne,
• gdy IBS występuje z PCOS, obserwuje się wyższy wskaźnik BMI i procent tkanki tłuszczowej w porównaniu do kobiet z samym PCOS,
• kobiety z IBS + PCOS doświadczają znacznych pogorszonych wyników jakości życia, szczególnie w związku z obawami o zdrowie i unikaniem jedzenia. 

Z tego powodu badania przesiewowe, leczenie IBS i otyłości mogą być uzasadnione w celu poprawy snu i samopoczucia psychicznego u kobiet z PCOS.

Dieta przy zespole jelita drażliwego powinna być przygotowana przez doświadczonego dietetyka. Jeśli zmagasz się z uciążliwymi dolegliwościami IBS, sprawdź moją ofertę gotowych jadłospisów i zapomnij o bólu!

Bibliografia:

1. http://www.wydawnictwopzwl.pl/download/216080100.pdf
2. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/19697132/
3. file:///C:/Users/Lenovo/Downloads/61827-171752-1-PB.pdf
4. https://www.narutowicz.krakow.pl/uploaded/FSiBundleContentBlockBundleEntityBlockFilesElement/filePath/589/dieta-w-zespole-jelita-nadwrazliwego-ibs-wyd.ii.pdf
5. https://ruj.uj.edu.pl/xmlui/handle/item/207757 
6. Adrych K., Zespół jelita drażliwego w świetle najnowszych wytycznych, Varia Medica 2019 tom 3, nr 2, strony 89–95
7. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/35275093/
8. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/34867827/
9. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/32660493/
10. file:///C:/Users/Lenovo/Downloads/64686-184503-1-SM%20(1).pdf
11. file:///C:/Users/Lenovo/Downloads/64686-184503-1-SM%20(1).pdf