Czego nie wiesz o fosfatazie alkalicznej?
Fosfataza alkaliczna (ALP) to parametr, który obiegowo używany jest w kontekście niedoborów cynku w organizmie. Jednak z opracowań wynika, że niska fosfataza alkaliczna nie powinna być kojarzona wyłącznie z tym niedoborem: w istocie ALP może dać nam informację o innych niedoborach czy dolegliwościach. Co zatem realnie oznacza obniżony jak i podwyższony poziom fosfatazy alkalicznej?
Fosfataza alkaliczna – co to?
Fosfataza alkaliczna (ALP), nazywana również zasadową, to enzym powszechnie występujący w komórkach ludzkiego organizmu. W zależności od miejsca występowania, a także od wieku oraz płci, osiąga różne stężenia: najwięcej ALP pochodzi z wątroby (50%) i z kości (48%). Z racji tego aktywność ALP w organizmie dotyczy głównie izoenzymu fosfatazy wątrobowej i kostnej.
Gdy poziom fosfatazy jest nieprawidłowy i budzi wątpliwości w kontekście innych wyników badań diagnostycznych, lekarz może zlecić wykonanie badania konkretnego izoenzymu ALP.
Fosfataza alkaliczna naturalnie bierze udział m.in. w procesie rozwoju kości – jej wysokie stężenie odnotowuje się w okresie intensywnego wzrostu u dzieci i nastolatków. Ale nienaturalnie wysokie stężenie ALP może być jednym z parametrów laboratoryjnych wykorzystywanych w diagnostyce chorób kości, wątroby, dróg żółciowych, w mniejszym stopniu łożyska i jelit.
Kiedy wykonać badania fosfatazy alkalicznej?
Fosfatazę alkaliczną powinny sprawdzić osoby, które podejrzewają u siebie choroby wątroby lub dysfunkcje dróg żółciowych (żółtaczka, obrzęki, zmęczenie, zmiana koloru moczu).
Drugą grupą pacjentów są osoby, które obserwują u siebie zwiększoną podatność na złamania kości czy bóle kości i stawów.
Jakie są normy fosfatazy alkalicznej
Za normalny zakres fotostazy alkalicznej (ALP) uważa się wynik mieszczący w granicach 30-120 U/l., jednak zakres ten może różnić się w zależności od laboratorium. Oprócz tego dobrze jest pamiętać, że stężenie fosfatazy alkalicznej zmienia się w zależności od wieku i płci: u dzieci i nastolatków wskaźnik ALP jest naturalnie podniesiony z uwagi na dużą aktywność tego enzymu w rosnącej tkance kostnej, a. w wieku 15 –50 lat jego poziom obniża się, aby ponownie naturalnie wzrosnąć w starszym wieku. Przy czym nieco wyższe wyniki odnotowywane są u mężczyzn niż u kobiet. Dodatkowo, poziom ALP może być naturalnie wyższy u kobiet w ciąży (ALP występuje w łożysku) oraz u osób ze złamaniami kości.
Co oznacza podwyższona fosftaza alkaliczna?
Podwyższony wskaźnik fosfatazy alkalicznej nie musi do razu świadczyć o poważnej chorobie. Jak wspominałam, dzieci i nastolatkowie mają naturalnie wyższy poziom ALP niż dorośli. Oprócz tego fosfataza może być podwyższona np. w wyniku przyjmowanych leków czy w ciąży.
Fosfataza zasadowa naturalnie wzrasta:
- u dzieci w okresie wzrostu,
- w ciąży,
- przy diecie wysokotłuszczowej (grupa krwi B i 0) (https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/22184873/).
Czasami podwyższone ALP występuje bez widocznych objawów choroby kości, wątroby czy innych parametrów biochemicznych. Dlatego fosfataza alkaliczna jest często oznaczana jako element diagnostyczny innych badań. Przykładowo, aktywność ALP znacznie wzrasta w surowicy krwi w stanach nowotworowych, pozwalając na wczesne rozpoznanie tego schorzenia.
Badanie fosfatazy alkalicznej (ALP) bywa zlecane przy chorobach wątroby lub kości – ilość enzymu może pomóc w dalszej diagnostyce.
Wysoki poziom fosfatazy alkalicznej w jelitach może występować w:
- przewlekłym zapaleniu wątroby,
- marskości wątroby (osłabione usuwanie przez wątrobę)
- chorobach zapalnych jelit.
Wysoki poziom fosfatazy alkalicznej w wątrobie może mieć związek z:
- cholestazą w ciąży – powszechna dla późnej ciąży choroba wątroby,
- chorobami wątroby, np. marskością czy zapaleniem wątroby,
- chorobami dróg żółciowych,
- niedrożnością dróg żółciowych spowodowaną rakiem,
- mononukleozą – infekcją, która czasami może powodować obrzęk wątroby.
Wysoki poziom ALT może wzrastać np. w okresie rekonwalescencji, podczas zrastania kości, po zabiegach operacyjnych – stężenie fosfatazy alkalicznej w surowicy wraca do normy dopiero po zakończeniu leczenia. Ale wzrost stężenia może także mieć inne przyczyny.
Wysoki poziom fosfatazy alkalicznej w kościach może wskazywać na:
- choroby kości,
- przerzuty nowotworowe na kości,
- mięsaka osteogenicznego (rodzaj nowotworu kości),
- nadczynność przytarczyc (gruczoły przytarczyczne uwalniają zbyt dużo hormonu przytarczyc, co powoduje wzrost poziomu wapnia we krwi),
- nadczynność tarczycy (tarczyca wytwarza i uwalnia zbyt dużo hormonu tarczycy),
- osteomalację – choroba kości, która polega na niedostatecznym wysyceniu kości wapniem – rozwija się najczęściej w przypadku niedoborów witaminy D).
Co wpływa na pomiar aktywności fosfatazy alkalicznej?
Niektóre parametry mogą mieć wpływ na pomiar aktywności fosfatazy alkalicznej, zakłócając wynik badania. Mogą to być:
- hemoliza,
- triglicerydy: powyżej 700 mg/dl,
- hemoglobina: powyżej 1.6 g/dl,
- bilirubina całk.: powyżej 15 mg/dl.
Co oznacza obniżona fosfataza alkaliczna?
Zacznijmy od tego, że niska wartość ALP w wielu przypadkach nie ma znaczenia klinicznego samego w sobie – jest tylko elementem obrazu klinicznego pacjenta, który interpretuje się w odniesieniu do innych wyników badań. Wskaźnik ten może być powiązany ze szczególnymi stanami organizmu.
Obniżony ALP może być obserwowany:
- przy mutacjach genu fosfatazy alkalicznej,
- u osób o niskim wzroście,
- w niedożywieniu i przy osłabionej sile mięśniowej,
- przy przewlekłych bólach mięśni i stawów,
- przy zaawansowanej niedoczynności tarczycy,
- w chorobie Cushinga,
- u kobiet po menopauzie z osteoporozą stosujących estrogenową terapię zastępczą,
- przy suplementacji zbyt wysokich dawek witaminy D3,
- przy niedoborach witaminy C, cynku czy magnezu,
- w chorobie Wilsona,
- w ciąży (niewydolność łożyska),
- przy niektórych zaburzeniach układu pokarmowego, w tym nietolerancji glutenu,
- przy zaburzeniach wzrostu i hipofosfatazji.
Czy niska fosfataza alkaliczna to niski cynk?
Wbrew powszechnym przekonaniom, związek między niskim stężeniem fosfatazy alkalicznej a niedoborami cynku wcale nie jest oczywisty. Szukając informacji na ten temat, znalazłam zaledwie dwa badania, które potwierdzałyby tę zależność- z czego jedno z nich dotyczy szczurów.
Autorzy badań na szczurach, w którym wystąpiła korelacja spadku cynku ze spadkiem ALT, podkreślają, że spadek poziomu cynku jest naturalnym zjawiskiem w pierwszej fazie stresu oksydacyjnego (zapalnego). Z kolei w podsumowaniu badania na ludziach czytamy, że „oznaczenia ALP w surowicy (…) mogą być potencjalnie przydatne w wykrywaniu subklinicznego niedoboru cynku”. Jednak ograniczeniem tego badania jest mała grupa badawcza (zaledwie 3 osoby) oraz rok jego przeprowadzenia (1980) (link do badania).
Niska wartość fosfatazy alkalicznej może być związana z niedoborem cynku, z uwagi na to, że to cynk wchodzi w skład struktury chemicznej ALP. Z klinicznego punktu widzenia badanie fosfatazy alkalicznej nie służy jednak do oceny niedoboru cynku. Służy temu inne badanie – badanie stężenia cynku z osocza.
Czy nieprawidłowa fosfataza alkaliczna musi martwić?
Wysoki lub niski wskaźnik ALP nie musi oznaczać od razu poważnej choroby. Jest to spowodowane tym, że na sam wynik ALP mogą wpłynąć czynniki zakłócające, do których należą m.in.:
- niektóre leki, np. leki antykoncepcyjne,
- dieta wysokotłuszczowa,
- ciąża,
- wiek (nastolatki i dzieci mogą mieć wyższy poziom ALP z uwagi na to, że ich kości wciąż rosną),
- choroba AIDS,
- błąd podczas pobierania, transportu lub przetwarzania próbki krwi.
Pamiętaj jednak, że każdy wynik badań powinien być szczegółowo omówiony z lekarzem!
Jak badać ALP?
Badanie powinno zostać przeprowadzone na czczo*, zwłaszcza jeśli wynik jest częścią panelu diagnostycznego (np. w przypadku choroby wątroby czy kości). *Bycie na czczo oznacza zakaz spożywania posiłków, jak również picia kawy i słodzonej herbaty przez 10-12 godzin przed badaniem.
Podsumowanie
Mam nadzieję, że przekonałam Cię, że fosfataza alkaliczna to ciekawy parametr – bynajmniej nie dla rzekomego związku z poziomem cynku, gdyż badania potwierdzające taką korelację okazują się niewystarczającej jakości. Diagnostyczna wartość poziomu ALP leży gdzie indziej: w informacjach na temat rozwijających się chorób kości lub wątroby. Jego oznaczenie jest bardzo przydatne zwłaszcza w pierwszych fazach wymienionych schorzeń: wówczas zdecydowanie wyższe znaczenie kliniczne ma podwyższona wartość fosfatazy alkalicznej, natomiast niska wartość ALP w wielu przypadkach nie ma znaczenia klinicznego samego w sobie, jest tylko elementem obrazu klinicznego pacjenta.
Bibliografia:
- http://www.biotech.uni.wroc.pl/wp-content/uploads/2014/09/4_Enzymy_X2015.pdf
- http://biochemia.umed.pl/data/accounts/16fed1c5-1935-4Dfa-896c-2c00900686f4/Studenci/kierunekAnalitykaMedyczna/IIrokBiochemia/Enzymy%20II%202013.pdf
- https://zdl.wum.edu.pl/sites/zdl.wum.edu.pl/files/diagnostyka_laboratoryjna_w_chorobach_watroby.-2.pdf
- https://zdl.wum.edu.pl/sites/zdl.wum.edu.pl/files/diagnostyka_laboratoryjna_w_chorobach_watroby.-2.pdf
- https://www.invicta.pl/upload/PZPOZ/ODCINEK%204%20INVICTA.pdf
- https://pbc.gda.pl/Content/1697/skrypt.pdf
- https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/7720239/
- https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/26783040/
- https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/8737596/
- https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/6776799/
