Cholesterol – rola w organizmie i wpływ na insulinę
Choroby układu krążenia stanowią poważny problem w Polsce, to właśnie z ich powodu odnotowuje się połowę zgonów. Dlatego w tym artykule chcę Ci wyjaśnić czym jest cholesterol, jakie pełni funkcje oraz jak leczyć wysokim poziom cholesterolu.
Cholesterol – co to?
Cholesterol, to związek lipidowy, który występuje we wszystkich tkankach zwierząt, w tym człowieka. Pod jego nazwą kryje się kilka innych związków:
- cholesterol całkowity – dotyczy całkowitego poziomu cholesterolu w organizmie,
- cholesterol LDL (zły cholesterol) – lipoproteina o małej gęstości, która transportuje cholesterol z wątroby do tkanek, a jego nadmiar może odkładać się na ściankach naczyń krwionośnych, tworząc tzw. złogi (blaszki miażdżycowe),
- cholesterol HDL (dobry cholesterol) – odpowiada za zwrotny transport cholesterolu do wątroby, gdzie staje się składnikiem żółci i zostaje wydalony z organizmu,
Skoro cholesterol naturalnie występuje w tkankach czy jego nadmiar jest szkodliwy? W niewielkich ilościach jest on niezbędny do funkcjonowania organizmu, jednak warto dbać, aby był na odpowiednim poziomie. Jakie to wartości?
1. Norma cholesterolu całkowitego:
- Prewencja pierwotna < 190 mg/dl (5 mmol/l)
- Prewencja wtórna <175 mg/dl (4.5 mmol/l)
2. Norma cholesterolu LDL:
- Prewencja pierwotna <115 mg/dl (3 mmol/l)
- Prewencja wtórna <100 mg/dl (2.5 mmol/l)
3. Norma cholesterolu HDL:
- Kobiety > 46 mg/dl (1.2 mmol/l)
- Mężczyźni > 40 mg/dl (1 mmol/l)
Funkcje cholesterolu
Do funkcji cholesterolu zaliczamy:
- udział w budowie błon komórkowych,
- udział w syntezie witaminy D3,
- udział w produkcji hormonów płciowych (nadnercza i gonady),
- udział w prawidłowych funkcjonowaniu komórek układu nerwowego.
Wysoki cholesterol – objawy
Wysoki poziom cholesterolu nie jest odczuwalny. Dlatego, aby go zdiagnozować należy wykonać podstawowe badania laboratoryjne tzw. lipidogram, w którego w skład wchodzi cholesterol ogółem, cholesterol nie-LDL, cholesterol LDL, cholesterol HDL oraz trójglicerydy.
Kiedy obserwuje się zbyt wysoki cholesterol?
Podwyższony cholesterol obserwuje się podczas upośledzonego przepływu źółci (niedrożność dróg żólciowych, cholestaza), w chorobach trzustki, niedoczynności tarczycy, insulinooporności, cukrzycy, alkoholizmie, diecie wysokotłuszczowej (LDL wzrasta w diecie bogatej w tłuszcze nasycone).
U chorych na cukrzycę, problemy z lipidogramem są wynikiem niedoboru insuliny lub insulinooporności, oraz wystąpienia dodatkowych czynników genetycznych oraz środowiskowych, do kórych należy:
- nieprzestrzeganie diety,
- niska aktywność fizyczna,
- palenie tytoniu,
- stosowanie niektórych leków,
- czynniki osobnicze, takie jak wiek, płeć, masa ciała pacjenta.
Kiedy obserwuje się niski HDL (czyli „dobry cholesterol”)?
Cholesterol HDL zmniejsza ryzyko sercowo-naczyniowe. Jego obniżene stężenie może występować przy otyłości, wysokim poziomie trójglicerydów, przyjmowaniu niektórych leków (androgenów, leków moczopędnych, beta-adrenolityków).
W leczeniu obniżonego stężenia HDL największą rolę odgrywa dieta oraz aktywność fizyczna. Zaleca się obniżenie lub wykluczenie z diety tłuszczów trans oraz zwiększenie rekreacyjnej aktywności fizycznej. Pozytywny efekt na stężenie HDL będzie mieć redukcja masy ciała (nadwagi), ograniczenie palenia tytoniu, zmniejszenie spożycia węglowodanów i zastąpienie ich tłuszczem nienasyconym oraz ograniczenie alkoholu (do 30 g/d. dla mężczyzn i 20 g/d. dla kobiet).
Jak obniżyć cholesterol?
Leczenie wysokiego cholesterolu opiera się o zmianę tryby życia, a niekiedy na wprowadzeniu leków.
- Leki na obniżenie cholesterolu – u osób ze stwierdzoną hipercholesterolemią wprowadza się leczenie statynami. Ich zadaniem jest obniżenie poziomu cholesterolu LDL i zmniejszenie ryzyka zgonu z powodu chorób sercowo-naczyniowych.
- Dieta na wysoki cholesterol – zdrowa i zbilansowana dieta ma ogromne znaczenie w przypadku leczenia hipercholesterolemii. Spójrzmy, co na ten temat mówią badania naukowe:
- Spożycie od 2 do 10 g błonnik rozpuszczalnego w wodzie obniża frakcję cholesterolu LDL o 2,2 mg/dl. Źródłem błonnika rozpuszczalnego jest m.in: cykoria i topinambur, jabłka, cytrusy, owies, jęczmień.
- Spożycie fitosteroli (czyli steroli roślinnych) w ilości 2,15 g obniża poziom cholesterolu LDL o 12 mg/ dl. Źródłem fitosteroli są m.in: olej rzepakowy i nasiona sezamu.
- Ograniczenie tłuszczów nasyconych i kwasów tłuszczowych trans może obniżyć poziom cholesterolu aż o 5-10%. Źródłem nasyconych kwasów tłuszczowych są m.in: tłuste mięso i produkty mięsne (parówki, kiełbasy). Kwasy tłuszczowe typu trans w dużej ilości znajdują się w częściowo utwardzonych olejach roślinnych, które są obecne w ciastach, batonach, wyrobach cukierniczych i żywności typu fast-food.
- Warto również ograniczyć spożycie mięsa do 350-500 g w ciągu tygodnia – jego spożycie należy zastąpić białkiem roślinnym np. nasionami roślin strączkowych.
- Jedzenie tłustych ryb 2-3 razy w tygodniu może skutecznie obniżyć poziom cholesterolu LDL.
Cholesterol a insulinooporność
Insulinooporność jest głównym czynnikiem patogenetycznym cukrzycy typu 2. Obniżenie wrażliwości tkanek na insulinę jest kompensowane przez hiperinsulinemię, dzięki temu u części osób z insulinoopornością przez wiele lat nie rozwija się cukrzyca typu 2. U osób tych stwierdza się natomiast inne elementy składowe zespołu metabolicznego, czyli:
- otyłość brzuszną,
- nadciśnienie tętnicze,
- aterogenną dyslipidemię, tj. hipertriglicerydemię,
- obniżone stężenie cholesterolu frakcji lipoprotein o dużej gęstości (high density lipoprotein, HDL)
- obecność małych, gęstych cząsteczek lipoprotein (low density lipoprotein, LDL).
Hiperinsulinemia i insulinooporność mają wpływ na metabolizm tłuszczów w organizmie i mogą znacznie zwiększać poziom triglicerydów i lipoprotein o małej gęstości LDL we krwi, zmniejszając przy tym stężenie HDL (lipoprotein o dużej gęstości, tzw. „dobrego cholesterolu”).
Zwiększenie oporności na insulinę wiąże się z przesunięciem metabolizmu cholesterolu w kierunku zwiększonej jego syntezy i zmniejszonego wchłaniania. Dlatego insulinooporność może być łącznikiem między metabolizmem glukozy i cholesterolu.
Cholesterol pełni ważną rolę w prawidłowym funkcjonowaniu naszego organizmu. A stosując odpowiednią dietę oraz regularną aktywność fizyczną możemy zachować poziom cholesterolu na optymalnym poziomie – co zmniejszy ryzyko incydentów sercowo-naczyniowych.
Bibliografia:
- https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/34724806/
- https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/24389193/
- https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/29914176/
- https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/27206934/
- https://phmd.pl/api/files/view/117052.pdf
- https://journals.viamedica.pl/clinical_diabetology/article/viewFile/34007/24947
