Cholesterol – rola w organizmie i wpływ na insulinę

borówki, łosoś, orzechy, kasza, strączki

Choroby układu krążenia stanowią poważny problem w Polsce, to właśnie z ich powodu odnotowuje się połowę zgonów. Dlatego w tym artykule chcę Ci wyjaśnić czym jest cholesterol, jakie pełni funkcje oraz jak leczyć wysokim poziom cholesterolu.

Cholesterol – co to?

Cholesterol, to związek lipidowy, który występuje we wszystkich tkankach zwierząt, w tym człowieka. Pod jego nazwą kryje się kilka innych związków:

  • cholesterol całkowity – dotyczy całkowitego poziomu cholesterolu w organizmie, 
  • cholesterol LDL (zły cholesterol) – lipoproteina o małej gęstości, która transportuje cholesterol z wątroby do tkanek, a jego nadmiar może odkładać się na ściankach naczyń krwionośnych, tworząc tzw. złogi (blaszki miażdżycowe), 
  • cholesterol HDL (dobry cholesterol) – odpowiada za zwrotny transport cholesterolu do wątroby, gdzie staje się składnikiem żółci i zostaje wydalony z organizmu,

Skoro cholesterol naturalnie występuje w tkankach czy jego nadmiar jest szkodliwy?  W niewielkich ilościach jest on niezbędny do funkcjonowania organizmu, jednak warto dbać, aby był na odpowiednim poziomie. Jakie to wartości?

1. Norma cholesterolu całkowitego:

  • Prewencja pierwotna < 190 mg/dl  (5 mmol/l)
  • Prewencja wtórna <175 mg/dl (4.5 mmol/l)

2. Norma cholesterolu LDL:

  • Prewencja pierwotna <115 mg/dl (3 mmol/l)
  • Prewencja wtórna <100 mg/dl (2.5 mmol/l)

3. Norma cholesterolu HDL:

  • Kobiety > 46 mg/dl (1.2 mmol/l)
  • Mężczyźni > 40 mg/dl (1 mmol/l)
wysoki cholesterol objawy

Funkcje cholesterolu 

Do funkcji cholesterolu zaliczamy:

  • udział w budowie błon komórkowych
  • udział w syntezie witaminy D3
  • udział w produkcji hormonów płciowych (nadnercza i gonady),
  • udział w prawidłowych funkcjonowaniu komórek układu nerwowego.

Wysoki cholesterol – objawy

Wysoki poziom cholesterolu nie jest odczuwalny. Dlatego, aby go zdiagnozować należy wykonać podstawowe badania laboratoryjne tzw. lipidogram, w którego w skład wchodzi cholesterol ogółem, cholesterol nie-LDL, cholesterol LDL, cholesterol HDL oraz trójglicerydy.

Kiedy obserwuje się zbyt wysoki cholesterol?

Podwyższony cholesterol obserwuje się podczas upośledzonego przepływu źółci (niedrożność dróg żólciowych, cholestaza), w chorobach trzustki, niedoczynności tarczycy, insulinooporności, cukrzycy, alkoholizmie, diecie wysokotłuszczowej (LDL wzrasta w diecie bogatej w tłuszcze nasycone).

U chorych na cukrzycę, problemy z lipidogramem są wynikiem niedoboru insuliny lub insulinooporności, oraz wystąpienia dodatkowych czynników genetycznych oraz środowiskowych, do kórych należy:

  • nieprzestrzeganie diety,
  • niska aktywność fizyczna,
  • palenie tytoniu,
  • stosowanie niektórych leków,
  • czynniki osobnicze, takie jak wiek, płeć, masa ciała pacjenta.

Kiedy obserwuje się niski HDL (czyli „dobry cholesterol”)?

Cholesterol HDL zmniejsza ryzyko sercowo-naczyniowe. Jego obniżene stężenie może występować przy otyłości, wysokim poziomie trójglicerydów, przyjmowaniu niektórych leków (androgenów, leków moczopędnych, beta-adrenolityków).

W leczeniu obniżonego stężenia HDL największą rolę odgrywa dieta oraz aktywność fizyczna. Zaleca się obniżenie lub wykluczenie z diety tłuszczów trans oraz zwiększenie rekreacyjnej aktywności fizycznej. Pozytywny efekt na stężenie HDL będzie mieć redukcja masy ciała (nadwagi), ograniczenie palenia tytoniu, zmniejszenie spożycia węglowodanów i zastąpienie ich tłuszczem nienasyconym oraz ograniczenie alkoholu (do 30 g/d. dla mężczyzn i 20 g/d. dla kobiet).

Jak obniżyć cholesterol?

Leczenie wysokiego cholesterolu opiera się o zmianę tryby życia, a niekiedy na wprowadzeniu leków. 

  1. Leki na obniżenie cholesterolu – u osób ze stwierdzoną hipercholesterolemią wprowadza się leczenie statynami. Ich zadaniem jest obniżenie poziomu cholesterolu LDL i zmniejszenie ryzyka zgonu z powodu chorób sercowo-naczyniowych. 
  2. Dieta na wysoki cholesterol – zdrowa i zbilansowana dieta ma ogromne znaczenie w przypadku leczenia hipercholesterolemii. Spójrzmy, co na ten temat mówią badania naukowe:
  • Spożycie od 2 do 10 g błonnik rozpuszczalnego w wodzie obniża frakcję cholesterolu LDL o 2,2 mg/dl. Źródłem błonnika rozpuszczalnego jest m.in: cykoria i topinambur, jabłka, cytrusy, owies, jęczmień. 
  • Spożycie fitosteroli (czyli steroli roślinnych) w ilości 2,15 g obniża poziom cholesterolu LDL o 12 mg/ dl. Źródłem fitosteroli są m.in: olej rzepakowy i nasiona sezamu. 
  • Ograniczenie tłuszczów nasyconych i kwasów tłuszczowych trans może obniżyć poziom cholesterolu aż o 5-10%. Źródłem nasyconych kwasów tłuszczowych są m.in: tłuste mięso i produkty mięsne (parówki, kiełbasy). Kwasy tłuszczowe typu trans w dużej ilości znajdują się w częściowo utwardzonych olejach roślinnych, które są obecne w ciastach, batonach, wyrobach cukierniczych i żywności typu fast-food. 
  • Warto również ograniczyć spożycie mięsa do 350-500 g w ciągu tygodnia – jego spożycie należy zastąpić białkiem roślinnym np. nasionami roślin strączkowych. 
  • Jedzenie tłustych ryb 2-3 razy w tygodniu może skutecznie obniżyć poziom cholesterolu LDL. 

Cholesterol a insulinooporność

Insulinooporność jest głównym czynnikiem patogenetycznym cukrzycy typu 2. Obniżenie wrażliwości tkanek na insulinę jest kompensowane przez hiperinsulinemię, dzięki temu u części osób z insulinoopornością przez wiele lat nie rozwija się cukrzyca typu 2. U osób tych stwierdza się natomiast inne elementy składowe zespołu metabolicznego, czyli:

  • otyłość brzuszną, 
  • nadciśnienie tętnicze, 
  • aterogenną dyslipidemię, tj. hipertriglicerydemię, 
  • obniżone stężenie cholesterolu frakcji lipoprotein o dużej gęstości (high density lipoprotein, HDL) 
  • obecność małych, gęstych cząsteczek lipoprotein (low density lipoprotein, LDL). 

Hiperinsulinemia i insulinooporność mają wpływ na metabolizm tłuszczów w organizmie i mogą znacznie zwiększać poziom triglicerydów i lipoprotein  o małej gęstości LDL we krwi, zmniejszając przy tym stężenie HDL (lipoprotein o dużej gęstości, tzw. „dobrego cholesterolu”).

Zwiększenie oporności na insulinę wiąże się z przesunięciem metabolizmu cholesterolu w kierunku zwiększonej jego syntezy i zmniejszonego wchłaniania. Dlatego insulinooporność może być łącznikiem między metabolizmem glukozy cholesterolu.

Cholesterol pełni ważną rolę w prawidłowym funkcjonowaniu naszego organizmu. A stosując odpowiednią dietę oraz regularną aktywność fizyczną możemy zachować poziom cholesterolu na optymalnym poziomie – co zmniejszy ryzyko incydentów sercowo-naczyniowych. 

Bibliografia:

  1. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/34724806/
  2. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/24389193/ 
  3. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/29914176/
  4. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/27206934/ 
  5. https://phmd.pl/api/files/view/117052.pdf 
  6. https://journals.viamedica.pl/clinical_diabetology/article/viewFile/34007/24947