Suplementacja jodu w czasie ciąży – czy warto?

Jod odgrywa bardzo ważną rolę w utrzymaniu zdrowia człowieka. Nabiera on jednak szczególnego znaczenia w diecie kobiet ciężarnych. Decyduje on wtedy o dobrym funkcjonowaniu matki oraz wpływa na prawidłowy rozwój płodu.

Jod w czasie ciąży

Jod jest integralną częścią hormonów tarczycy: tyroksyny (T4) i trójjodotyroniny (T3) – hormonów, niezbędnych do prawidłowego wzrostu i rozwoju płodu. Odpowiednia podaż trójjodotyroniny, wytwarzanej w mózgu płodu z matczynego fT4, jest potrzebna do prawidłowego neurorozwoju dziecka, który rozpoczyna się w drugiej połowie pierwszego trymestru ciąży

Podczas ciąży i okresu karmienia dochodzi do prawie dwukrotnego wzrostu zapotrzebowania na codzienną dawkę jodu! To zwiększone zapotrzebowanie jest spowodowane rozwojem płodu, zwiększoną produkcją hormonów tarczycy oraz zwiększonym wydalaniem jodu z moczem.

Organizm kobiety może, na szczęście (!), dopasować się do zwiększonego zapotrzebowania na jod, między poprzez:

powiększenie gruczołu tarczowego,
wzrost “związanych z białkami” hormonów tarczycy i obniżenie “wolnej tyroksyny” (T4),
podwyższenie stosunku stężeń trójjodotyroniny do tyroksyny w krwi (T3 do T4),
wzrost tyreoglobuliny (TG) – wzrost TG jest pośrednim wskaźnikiem niedoboru jodu u ciężarnej.

Niestety w sytuacji dużego niedoboru jodu, wymienione mechanizmy nie wystarczają. Dochodzi do powiększenia tarczycy, czyli wola, oraz zaburzeń w produkcji hormonów tarczycowych. A to prowadzi do przejściowej lub klinicznej niedoczynności tarczycy.

Aby zapobiegać niedoborom jodu, wprowadzono m.in. obowiązkowe jodowanie soli kuchennej. Jednak tak wzbogacona sól nie zabezpiecza np. kobiet w ciąży, zwłaszcza, że w ciąży zazwyczaj zaleca się jej ograniczenie. Wysokie spośzycie soli kuchennej może przyczyniać się do powstawania obrzęków, a także nadciśnienia tętniczego. I mimo, że realnie jest możliwe pokrycie zapotrzebowania na jod z diety, to biorąc pod uwagę specyfikę polskiej kuchni, w praktyce wydaje się to mało prawdopodobne. Z tego właśnie powodu kobietom zaleca się suplementację jodu w czasie przygotowania do ciązy, w ciąży i w czasie karmienia.

Zapotrzebowanie na jod

Zgodnie z przyjętymi normami zapotrzebowanie kobiet w ciąży oraz w okresie karmienia wynosi 220µg jodu dziennie. Normy suplementacji dla kobiet w okresie i ciąży i laktacji (bez chorób tarczycy w wywiadzie) wynoszą 150-200µg jodu dziennie. Jest to o tyle ważne, że wg opracowań z roku 2005, nawet połowa (!!!) kobiet w ciąży w Polsce ma niedobory jodu.

Uwaga – u kobiet z zaburzeniami pracy tarczycy suplementacja powinna odbywać się pod kontrolą hormonów tarczycy i przeciwciał przeciwtarczycowych.

Dzienne zapotrzebowanie na jod, źródło: ISSN 0423-104X

Skutki niedoboru jodu w ciąży

Odpowiednia podaż jodu, w czasie ciąży, warunkuje prawidłowy rozwój płodu. Znaczny niedobór jodu może bowiem przyczyniać się, zarówno, do poronienia jak i przedwczesnego porodu. Wpływa również na masę urodzeniową oraz rozwój noworodka, zwiększając ryzyko niedoczynności tarczycy, wola, upośledzenia umysłowego, niedosłuchu i głuchoty. Co ciekawe – w dwóch metaanalizach zauważono, że populacje z niedoborem jodu doświadczają średniego obniżenia IQ o 12-13,5 punktów. Niedobór jodu może również powodować niedoczynność tarczycy u ciężarnej.

Najpoważniejszą formą uszkodzenia mózgu, z powodu niedoboru jodu, jest kretynizm endemiczny, występujący często wraz z ciężką niedoczynnością tarczycy i obrzękiem.

Warto tu jednak uspokoić ciężarne. Profilaktyka jodowa doprowadziła do wyeliminowania najcięższych objawów niedoboru jodu wśród rodzących się dzieci. Nie obserwuje się ich również u kobiet z łagodnym i umiarkowanym niedoborem jodu w czasie ciązy (przy stężeniu jodu w moczu w granicach 50-150mcg/l).

Czy sól kuchenna to dobry „nośnik” jodu?

Sól kuchenna, wg wszystkich wytycznych w diecie, powinna być ograniczona do 5,-6,0 g dziennie. Jest to element zapobiegania nadciśnienia, miażdżycy, osteoporozy i niektórych chorób nowotworowych. Zbyt duża podaż sodu z dietą powoduje zwiększone wydalanie wapnia z moczem, co może powodować utratę wapnia z tkanki kostnej i zwiększać podatność na złamania.

Ponieważ świadomość społeczeństwa, na temat konsekwencji spożycia nadmiernej ilości soli wzrasta, musimy liczyć się z tym, że spożycie soli kuchennej w najbliższych latach będzie spadać. Z tego powodu stosuje się również inne metody wzbogacania żywności jod, m.in. dodając je do paszy zwierząt hodowlanych. Warto tu również pamiętać o innych, niż sól kuchenna, źródłach jodu, tj. wodzie pitnej, rybach, wodorostach, nabiale i jajach – a kobiety, które ograniczają w diecie zarówno sól jak i produkty mleczne, szczególnie uczulić na potrzebę suplementacji jodu w czasie przedkoncepcyjnym oraz w czasie ciąży.

Które produkty ograniczają przyswajanie jodu?

Mimo, że woda pitna zapewnia nam nawet 10% dziennego zapotrzebowania na jod, to zawiera ona również azotany, które mogą ograniczać przyswajanie tego pierwiastka.

Do produktów, które ograniczają wchłanianie jodu i wykazują działanie, tak zwane wolotwórcze, należy też między innymi rzepa, brukselka, brokuły, kapusta oraz soja. Produkty te zawierają znaczne ilości goitrogenów, które blokują wchłanianie substancji z pożywienia. Jednak jest to szczególnie niekorzystne w przypadku spożywania tych warzyw w formie surowej. Ugotowane, z odsłoniętą pokrywką, pozbywają się w dużej mierze goitrogenów, pozostając dobrym źródłem błonnika i kwasu foliowego. Ewentualne zagrożenia, ze strony goitrogenów, maleją też w przypadku prawidłowej podaży jodu i odpowiedniej diecie.