Dieta w cukrzycy – co jeść, a czego unikać?

Cukrzyca to aktualnie najczęściej diagnozowana choroba metaboliczna na świecie. Szacuje się, że w 2040 roku może dotknąć już co 10(!) mieszkańca Polski. Badania pokazują, że wpływ na jej rozwój ma przede wszystkim sposób żywienia i tryb życia. Właśnie dlatego cukrzycę zalicza się do grupy chorób cywilizacyjnych.  Jak więc odżywiać się przy cukrzycy? O tym w poniższym tekście.

Cukrzyca typu 2

Do tej pory cukrzyca typu 2 kojarzona była z chorobą dotykającą osoby starsze. Aktualnie rozpoznawana jest jednak u ludzi w coraz młodszym wieku – częstość jej występowania u młodzieży ciągle wzrasta i może odpowiadać za nawet 1/4–1/3 nowych rozpoznań!

Rozwój cukrzyca przebiega stopniowo i zaczyna się zwyczajowo od otyłości połączonej z genetyczną predyspozycją do zaburzeń produkcji i/lub wydzielania insuliny. Wynik glukozy długo pozostaje w normie (dzięki kompensacyjnej roli insuliny), ale po kilku-kilkunastu latach komórki ß trzustki ulegają wyczerpaniu i zmniejszają ilość produkowanej insuliny. W tym czasie stężenie glukozy rośnie, co pozwala rozpoznać cukrzycę typu 2. 

Przewlekła hiperglikemia (zbyt wysoki poziom cukru we krwi) w cukrzycy może wiązać się z uszkodzeniem lub niewydolnością różnych narządów, szczególnie oczu, nerek, nerwów, serca i naczyń krwionośnych. Taki stan jest obecnie główną przyczyną występowania u starszych osób ślepoty, niewydolności nerek czy amputacji kończyn. Co więcej, zaburzenia rozwijające się w wyniku cukrzycy stanowią główny czynnik ryzyka choroby niedokrwiennej serca i zawału serca. Są też bardzo częstą przyczyną udarów mózgu, zespołu stopy cukrzycowej (i w konsekwencji jej amputacji).

Czynniki wpływające na rozwój cukrzycy typu 2

Utrzymujący się stan podwyższonego poziomu glukozy rozwija się powoli, nie dając praktycznie żadnych objawów. Z tego powodu cukrzyca typu 2 może pozostawać przez wiele lat nierozpoznana, a jej diagnoza dokonywane jest zazwyczaj przypadkowo w trakcie wizyt lekarskich czy pobytu w szpitalu.

Wyróżnia się wiele czynników wpływających na jej rozwój. Ich zdecydowana większość wiąże się z nieprawidłowo prowadzonym stylem życia, który “wypracowaliśmy sobie” wraz z rozwojem cywilizacyjnym. Zalicza się do nich między innymi: 

• wiek powyżej 45. roku życia (żyjemy dużo dłużej niż kilkadziesiąt lat temu) ,
• nadwaga lub otyłość (brzuszna),
• niska aktywność fizyczna, 
• stosowanie używek – palenie tytoniu oraz spożywanie alkoholu
• choroby takie jak nadciśnienie tętnicze czy zaburzenia lipidowe,
• cukrzyca występująca w rodzinie (rodzice lub rodzeństwo),
• u kobiet – przebyta cukrzyca ciążowa,
• u kobiet- urodzenie dziecka o masie ciała powyżej 4 kg,
• u kobiet – zespół policystycznych jajników (PCOS).

Dieta w cukrzycy typu 2

Prawidłowy sposób żywienia odgrywa niezwykle istotną rolę w zapobieganiu oraz niefarmakologicznym leczeniu cukrzycy typu 2. Do najważniejszych zasad należy zaliczyć m.in:

• ograniczenie spożywania węglowodanów prostych (cukru, słodyczy, miodu, syropów owocowych, napojów gazowanych),
• zwiększenie spożywania węglowodanów złożonych – wchłaniających się powoli i tym samym powodującym powolny wzrost glikemii (płatki zbożowe, pełnoziarnisty makaron, gruboziarniste kasze, chleb żytni, soczewica, fasola, groch). 

Udział węglowodanów złożonych o niskim indeksie glikemicznym (IG <55) zapobiega szybkim wzrostom glukozy we krwi (hiperglikemii), oraz jej gwałtownym spadkom w następstwie (hipoglikemii). 

• obniżenie zawartości węglowodanów ogółem, szczególnie u pacjentów wymagających redukcji masy ciała,
• spożywanie błonnika pokarmowego w ilości 25-40 g/dobę – obecność błonnika pomaga obniżyć poziom glukozy oraz stężenie insuliny po posiłkach,
• zwiększenie udziału warzyw, surówek (zwłaszcza z kiszonek) oraz owoców o niskim indeksie glikemicznym (szczególnie owoców jagodowych takich jak truskawki, maliny, jagody, borówki),
• ograniczenie spożywania tłuszczów nasyconych (których udział w diecie powinien stanowić mniej niż 10% zapotrzebowania energetycznego) na rzecz tłuszczów nienasyconych pochodzenia roślinnego (olej lniany, oliwa z oliwek),
• ustalenie rodzaju białka w diecie, aby jego źródłem nie pozostawało wyłącznie mięso, ale również rośliny strączkowe i ryby,
• ograniczenie spożywania soli w ilości nie większej niż 6 g/dobę,
• stosowanie odpowiedniej obróbki termicznej, tj. ogranicze smażenia (szczególnie w głębokim tłuszczu), na rzecz gotowania w wodzie, gotowania na parze, pieczenia w folii, pergaminie oraz przyrządzania potraw z rusztu czy grilla.

Ważne jest również, by pamiętać o uwzględnianiu postaci spożywanego posiłku. Produkty gotowane, miksowane oraz przecierane mają wyższe wartości indeksu glikemicznego (IG) i powodują szybsze skoki glukozy we krwi. 

W diecie cukrzycowej zaleca się spożywanie kilku (od 3 do 5) posiłków w ciągu dnia w równych odstępach czasu. Podkreśla się również, by posiłki spożywane były regularnie, codziennie o tej samej porze. Jest to szczególnie istotne, kiedy leczenie obejmuje dodatkowo podawanie dożylnie insuliny. Porcje nie powinny być zbyt obfite, a ilość węglowodanów zjadana jednorazowo – ściśle ograniczona. 

Ponieważ zdecydowana większość osób borykających się z cukrzycą typu 2 cierpi na nadwagę oraz otyłość, to z tego powodu w czasie dietoterapii należy również dążyć do redukcji masy ciała, tak aby wartości talii u kobiet wynosiły mniej niż 80 cm, a u mężczyzn mniej niż 94 cm. 

O czym jeszcze warto pamiętać?

Dodatkowym wsparciem diety dla osób borykających się z cukrzycą pozostaje wysiłek fizyczny. Aktywność może korzystnie wpływać na wrażliwość insulinową, a to w konsekwencji sprzyjać normalizacji glikemii. Z tego powodu osobom borykającym się z cukrzycą zaleca się co najmniej 30 minut umiarkowanej aktywności fizycznej przez większość dni w tygodniu.

Podsumowanie

Cukrzyca należy do najczęściej rozpoznawanych chorób metabolicznych na świecie. Mimo że nie da się jej całkowicie wyleczyć, to wprowadzenie powyższych zasad diety wraz z regularną aktywnością fizyczną jest bardzo skuteczne w utrzymaniu prawidłowych wartości glikemii – a jej normalizacja powinna stanowić główny cel leczenia cukrzycy.

Bibliografia:

• Myśliwiec M.: Cukrzyca u dzieci — etiopatogeneza, diagnostyka i terapia, Forum Medycyny Rodzinnej 2007, tom 1, nr 2, 125–133.
• Korzeniowska K. , Jabłecka A.: Cukrzyca (Część I), Farmacja współczesna 2008; 1: 231-235
• Zalecenia Amerykańskiego Towarzystwa Diabetologicznego: Cukrzyca i wysiłek fizyczny, ViaMedica, ISSN 1640–8497.
• Drągowski P. , Czyżewska U., Cekała E., Lange P. , Zadykowicz R., Sójka A., Brzezińska J.: Cukrzyca jako problem społeczny i ekonomiczny, Polski Przegląd Nauk o Zdrowiu 2 (39) 2014.
• Górska-Ciebiada M., Loba M., Barylski M., Ciebiada M.: Rozpoznawanie i leczenie cukrzycy – co nowego w wytycznych Polskiego Towarzystwa Diabetologicznego?, Geriatria 2016; 10: 112-119,
• Narodowe Centrum Edukacji – cukrzyca typu 2.