Hipoglikemia reaktywna – przyczyny, objawy, dieta

Insulinooporność oraz hiperinsulinemia to jedne z najczęściej diagnozowanych zaburzeń  gospodarki węglowodanowej. Niestety, bardzo często zapomina się o hipoglikemii, która niekiedy im towarzyszy, a może znacznie utrudniać codzienne funkcjonowanie.

Czym jest hipoglikemia reaktywna i jak się objawia?

O hipoglikemii reaktywnej możemy mówić wtedy, kiedy u po upływie 3-5 godzin od zjedzenia posiłku spada stężenie glukoze we krwi i pojawiają się objawy niedocukrzenia. Objawy hipoglikemii są dość charakterystyczne i dotyczą samopoczucia, a w bardziej zaawansowanych przypadkach również układu nerwowego. Samą hipoglikemię rozpoznaje się, gdy stężeniu glukozy spada poniżej 70 mg/dl.

Objawy hipoglikemii (samopoczucie) – przy spadku glukozy poniżej 70mg/dl:

• drżenie rąk;
• przyspieszone bicie serca;
• nadmierna potliwość;
• wzrost ciśnienia tętniczego;
• niepokój;

Objawy związane z układem nerwowym – przy spadku glukozy poniżej 50mg/dl:

• zaburzenia mowy;
• zaburzenia orientacji;
• pogorszenie pamięci i koncentracji;
• zdezorientowanie;
• upośledzenie widzenia;
• utrata przytomności.

Inne, niecharakterystyczne objawy hipoglikemii, to m.in.: przewlekłe zmęczenie, osłabienie, bóle głowy, nerwowość i stany lękowe.

Dlaczego więc tak rzadko się ją diagnozuje? Między innymi dlatego, że hipoglikemię  jest trudno wykryć badając wyłącznie glukozę na czczo czy wykonując test OGTT.

Jak diagnozować hipoglikemię reaktywną?

Aktualnie najelpszym wskaźnikiem diagnostycznym hipoglikemii reaktywnej jest tzw. triada Whipple’a. Aby rozpoznać hipoglikemię, należy spełnić trzy niżej wymienione kryteria, tj.:

1. Wystąpienie objawów typowych dla hipoglikemii (o których wyżej);
2. Potwierdzenie niskiego stężenia glukozy we krwi (poniżej 70mg/dl);
3. Ustąpienie objawów po spożyciu posiłku zawierającego węglowodany proste.

Test OGTT może być przydatny jako uzupełnienie diagnostyki, jednak sam w sobie diagnostyczny nie jest. Dzieje się tak, ponieważ pod wpływem dużej porcji węglowodanów podawanych podczas badania, zdarza się że wyniki glukozy w teście OGTT spada do niższych niż 70mg/dl, jednak nie występują objawy niedocukrzenia, które są niezbędne, aby mówić o hipoglikemii. Aby to wyjaśnić, warto przytoczyć wyniki dużego badania, w którym to wykonano testy OGTT na 650 pacjentach, u których na co dzień nie występowały objawy niedocukrzenia. W grupie pacjentów podczas testu OGTT u 10% stężenie glukozy w surowicy krwi obniżyło się do 47 mg/dl (2,6 mmol/l) lub mniej, a u 2,5% badanych zanotowano wartość glikemii ≤39 mg/dl (2,15 mmol/l)! Ponieważ pacjenci nie obserwowali objawów niedocukrzenia, nie mówimy w tej sytuacji o hipoglikemii reaktywnej.

Rodzaje hipoglikemii reaktywnej

Wyróżnia się 4 rodzaje hipoglikemii reaktywnej:

• hipoglikemia wczesna – jest efektem zbyt szybkiego opróżniania żołądka. Pojawia się najczęściej ok. dwóch godzin po spożytym posiłku;
• hipoglikemia późna – jej objawy występują od trzech do pięciu godzin po posiłku. Ten rodzaj hipoglikemii może wynikać z współwystępującej insulinooporności, hiperinsulinemii czy stanu przedcukrzycowego;
• hipoglikemia u chorych po zabiegach w obrębie układu pokarmowego i po zabiegach gastrologicznych;
• hipoglikemia idiopatyczna – pojawia się u osób, u których wcześniej nie występowały problemy z tolerancją glukozy. Ten rodzaj hipoglikemii może być spowodowany np. nadmierną aktywnością GLP-1, nieprawidłową sekrecją glukagonu lub nadmierną wrażliwością tkanek na insulinę.

Co może przyczyniać się do rozwoju hipoglikemii?

Przyczyny występowania hipoglikemii reaktywnej nie zostały jeszcze do końca rozpoznane. Uważa się jednym z powodów spadku poposiłkowej glikemii jest nadmierna sekrecja insuliny (hiperinsulinemia).

Do innych czynników ryzyka rozwoju hipoglikemii należy:

• chroniczny, przewlekły stres i przepracowanie;
• „stresory biologiczne”, jak: zbyt mała ilość snu, głodzenie, odwodnienie, stan zapalny czy kofeina;
• anemia,
• hipokortyzolemia (niedobór kortyzolu) spowodowany pierwotną niedoczynnością kory nadnerczy (chorobą Addisona);
• brak regularności spożywania posiłków (przedłużanie przerw między posiłkami);
• pomijanie śniadań i zbyt obfite kolacje;
• zbyt duży udział cukrów prostych w posiłkach;
• zbyt niskokaloryczne i niskowęglowodanowe diety;
• brak aktywności fizycznej;

Hipoglikemia dotyka najczęściej osób w wieku 20-40 lat które często w przeszłości stosowały rygorystyczne, niskowęglowodanowe lub niskoenergetyczne diety, na skutek których znacznie schudły. Zakłada się, że ryzyko hipoglikemii nie jest zależne od masy ciała, bo może dotykać zarówno osób o prawidłowej masie ciała jak i nadwadze.

Dieta w przebiegu hipoglikemii reaktywnej

Podjęcie odpowiednich działań jest niezwykle ważne, ponieważ nieleczona hipoglikemia może prowadzić do rozwoju cukrzycy typu 2. Nie ma co prawda konkretnych wytycznych dotyczących sposobu żywienia w hipoglikemii, natomiast aktualnie stosuje się powszechnie modele żywienia identyczne, jak w przypadku zaburzeń gospodarki węglowodanowej (sprawdż, jak powinna wyglądać dieta przy insulinooporności). Przede wszystkim zwraca się uwagę na indeks i ładunek glikemiczny spożywanych posiłków – powinien być on niski lub średni. Dieta powinna być zbilansowana i bogata w węglowodany złożone (jako źródło błonnika pokarmowego), jakościowe białko i „dobre” tłuszcze. Tak skomponowany posiłek wpływa na dłuższe odczuwanie sytości i szybkość opróżniania żołądka, a w konsekwencji na prawidłowy przebieg uwalniania glukozy do krwioobiegu. Warto także zrezygnować z produktów przetworzonych i rafinowanych, tj. biała mąka oraz cukier. 

Jakie są główne założenia diety w hipoglikemii reaktywnej?

• 4-5 posiłków (2-3 główne + 2-3 przekąski) spożywanych w odstępach mniej więcej 3 godzinnych;
• spożywanie mniejszych porcji posiłku (unikanie obfitych posiłków – szczególnie kolacja nie powinna być zbyt obfita i ciężkostrawna);
• eliminacja cukru, słodyczy, soków i słodzonych napojów;
• w każdym posiłku powinny się znajdować świeże warzywa lub owoce (przede wszystkim o niskim IG). Warzywa i owoce zawierają błonnik pokarmowy, który wpływa na uczucie sytości oraz dostarcza wielu składników mineralnych i witamin;
• w posiłkach powinny być uwzględnione owoce wysokofruktozowe, takie jak jabłka, gruszki, winogrona, arbuzy – fruktoza ma niski indeks glikemiczny i nie wpływa znacząco na wyrzut insuliny po posiłku. Jej dodatek do diety może nawet poprawiać tolerancję glukozy;
• w diecie powiny być uwzględnione produkty pełnoziarniste (grube kasze, ryż brązowy, ryż basmati, pełnoziarniste makarony, płatki owsiane, pieczywo żytnie, mąki pełnoziarniste), bogatych w błonnik, które dzięki zawartości dużej ilości składników mineralnych opóźniają wydzielanie insuliny;
• podaż dobrej jakości białka (chude mięso, wędliny, ryby, twaróg, skyr, mozzarella, jaja, rośliny strączkowe, tofu) – aminokwasy zapewniają prawidłową syntezę serotoniny i dopaminy (neuroprzekaźników);
• podaż zdrowych tłuszczów, takich jak awokado, olej lniany, pestki, nasiona, orzechy, tłuste ryby morskie czy oliwa. Tłuszcz opóźnia opróżnianie żołądka, dzięki czemu nie następuje gwałtowny skok glukozy po posiłku;
• zachowanie niskiego indeksu (ładunku) glikemicznego posiłków – posiłki o wysokim indeksie glikemicznym wpływają na szybki wzrost stężenia glukozy i insuliny we krwi, a to w konsekwencji może prowadzić do występowania objawów hipoglikemii reaktywnej – czego nie obserwuje się na diecie z niskim indeksem glikemicznym,
• ograniczenie spożycia alkoholu i używek.

Dla ułatwienia zrozumienia zasad żywienia w hipoglikemii reaktywnej przygotowałam dla Was przykładowy, trzydniowy jadłospis uwzględniający zasady żywienia w tej przypadłości. Enjoy!

Przykładowy jadłospis przy hipoglikemii reaktywnej (1800kcal)

I DZIEŃ

Śniadanie

• Jajka na miękko z kanapkami
• Jaja kurze całe – 112 g (2 x Sztuka)
• Pomidor – 60 g (0.5 x Sztuka)
• Chleb żytni razowy – 60 g (2 x Kromka)
• Szynka z piersi kurczaka – 30 g (2 x Plasterek)
• Szpinak – 25 g (1 x Garść)
• Olej lniany – 10 g (2 x Łyżeczka)
• Pietruszka, liście – 6 g (1 x Łyżeczka)

1. Jajka umieść w garnku z zimną wodą i gotuj przez 4 minuty od momentu kiedy woda zacznie wrzeć.
2. Gdy miną 4 minuty umieść jajko w zimnej wodzie na około 1 minutę.
3. Chleb skrop olejem. Ułóż na nim szpinak i plasterki pomidora, szynkę oraz posyp oregano i pietruszką. Podaj z jajkiem.

Sugerowane przyprawy: sól, oregano.

Drugie śniadanie

WANILIOWY BUDYŃ JAGLANY Z JABŁKIEM

• Napój migdałowy – 250 g (1 x Szklanka)
• Jabłko – 75 g (0.5 x Sztuka)
• Kasza jaglana – 35 g (2.7 x Łyżka)
• Miód pszczeli – 8 g (0.3 x Łyżka)
• Sok cytrynowy – 6 g (1 x Łyżka)
• Siemię lniane – 5 g (0.5 x Łyżka)
• Ekstrakt waniliowy (bez alkoholu) – 5 g (1.7 x Łyżeczka)

1. Kaszę wsyp do sitka, przelej wrzątkiem a następnie przepłucz jeszcze pod bieżącą wodą.
2. Przesyp kaszę oraz zmielone siemię lniane do garnka i zalej szklanką napoju. Gotuj do miękkości przez około 10 minut, aż wchłonie cały płyn.
3. Ugotowaną kaszę przełóż do malaksera, dodaj miód, połówkę startego jabłka, wanilię i sok wyciśnięty z cytryny.
4. Dokładnie zmiksuj, aż masa będzie gładka.
5. Wyłóż do miseczki i posyp cynamonem.

Sugerowane przyprawy: cynamon.

Obiad

DORSZ PIECZONY PO HISZPAŃSKU

• Cukinia – 150 g (0.5 x Sztuka)
• Dorsz, świeży, filety bez skóry – 120 g (1.2 x Kawałek)
• Pomidor – 120 g (1 x Sztuka)
• Kasza bulgur – 50 g (3.8 x Łyżka)
• Sok cytrynowy – 12 g (2 x Łyżka)
• Oliwa z oliwek – 10 g (1 x Łyżka)

1. Rybę przypraw sokiem z cytryny, solą i pieprzem.
2. Pomidor i cukinię pokrój w kostkę, dopraw rozmarynem i solą.
3. Warzywa umieść w żaroodpornym naczyniu i polej oliwą oraz dopraw rozmarynem.
4. Obok warzyw ułóż rybę.
5. Piecz 10 -15 minut w 180 stopniach (w rozgrzanym piecu)
6. Zjedz z ugotowaną kaszą i surówką.

Sugerowane przyprawy: sól, pieprz, rozmaryn, sok z cytryny.

SURÓWKA Z KAPUSTY KISZONEJ

• Kapusta, kiszona – 110 g (1 x Szklanka)
• Pietruszka, liście – 18 g (3 x Łyżeczka)
• Olej lniany – 5 g (1 x Łyżeczka) 

1. Poszatkuj kapustę, pietruszkę posiekaj drobno.
2. Wymieszaj całość z przyprawami i olejem.

Sugerowane przyprawy: sól, pieprz.

Przekąska

SKYR Z WINOGRONEM

Jogurt typu islandzkiego Skyr – 150 g (1 x Opakowanie)

Winogrona – 140 g (2 x Garść)

1. Jogurt zjedz z dodatkiem winogron.

Kolacja

TOSTY Z HUMMUSEM I CUKINIĄ

• Cukinia – 100 g (0.3 x Sztuka)
• Chleb żytni razowy – 90 g (3 x Kromka)
• Hummus klasyczny – 30 g (3 x Łyżeczka)
• Oliwa z oliwek – 10 g (1 x Łyżka)
• Czosnek – 5 g (1 x Ząbek)

1. Pieczywo zrumień w opiekaczu.
2. Cukinię pokrój w cienkie plasterki, czosnek przeciśnij przez praskę i podsmaż razem na oliwie.
3. Tosty posmaruj hummusem i nałóż na nie podsmażoną cukinię. Dopraw do smaku.

Sugerowane przyprawy: sól, pieprz, oregano.

II DZIEŃ

Śniadanie

GRZANKI Z AWOKADO, ŁOSOSIEM I PESTO

• Łosoś, wędzony – 90 g (3 x Kawałek)
• Awokado – 70 g (0.5 x Sztuka)
• Chleb żytni razowy – 60 g (2 x Kromka)
• Rzodkiewka – 60 g (4 x Sztuka)
• Szpinak – 50 g (2 x Garść)
• Pesto zielone z bazylii – 10 g (0.5 x Łyżka)

1. Z chleba zrób grzanki.
2. Grzanki posmaruj pesto, nałóż pokrojone awokado, szpinak oraz łososia.
3. Zjedz z pokrojonymi rzodkiewkami.

Drugie śniadanie

ANTYZAPALNY KOKTAJL OWOCOWY

• Napój migdałowy – 250 g (1 x Szklanka)
• Gruszka – 130 g (1 x Sztuka)
• Płatki owsiane – 20 g (2 x Łyżka)
• Siemię lniane – 10 g (1 x Łyżka)
• Orzechy włoskie – 7.5 g (0.5 x Łyżka)

1. Wszystko razem zblenduj na koktajl. Dodaj wody, aby koktajl nie był zbyt gęsty.

Obiad

CURRY Z CIECIERZYCĄ, SZPINAKIEM I MARCHEWKĄ

• Ciecierzyca (w zalewie) – 80 g (4 x Łyżka)
• Ryż basmati – 50 g (3.3 x Łyżka)
• Marchew – 45 g (1 x Sztuka)
• Mleczko kokosowe (21%) – 40 g (2 x Łyżka)
• Szpinak – 25 g (1 x Garść)
• Oliwa z oliwek – 5 g (0.5 x Łyżka)
• Czosnek – 5 g (1 x Ząbek)
• Kolendra (świeża) – 3 g (3 x Listek)

1. Ryż ugotuj wg. instrukcji na opakowaniu.
2. Na rozgrzanej oliwie podsmaż przeciśnięty przez praskę ząbek czosnku.
3. Dodaj obraną, pokrojona w talarki marchewkę, przyprawy i mleczko kokosowe. Wlej około pół szklanki wody i gotuj przez około 15 minut, aż marchewka zmięknie. Po tym czasie dodaj ciecierzycę i szpinak.
4. Podgrzewaj jeszcze 2-3 minuty i zdejmij z ognia. Podaj z ryżem i świeżą kolendrą.

Sugerowane przyprawy: chili, curry (sypkie lub pasta), świeża kolendra, gałka muszkatołowa.

Przekąska

JOGURT Z MANGO I MALINAMI

• Jogurt naturalny – 150 g (7.5 x Łyżka)
• Mango – 140 g (0.5 x Sztuka)
• Maliny – 60 g (1 x Garść)

1. Jogurt wymieszaj z pokrojonymi owocami i migdałami.

WSKAZÓWKA: maliny można wymienić na inne owoce jagodowe, np. borówki czy truskawki.

Kolacja

KASZA BULGUR Z FETĄ I PIECZONYM BURAKIEM

• Burak – 100 g (1 x Sztuka)
• Kasza bulgur – 50 g (3.8 x Łyżka)
• Ser, feta – 40 g (0.4 x Kawałek)
• Oliwa z oliwek – 10 g (1 x Łyżka)
• Pietruszka, liście – 6 g (1 x Łyżeczka)
• Szczypiorek – 5 g (1 x Łyżeczka)
• Ocet balsamiczny – 3 g (1 x Łyżeczka)

1. Kaszę ugotuj zgodnie z instrukcją na opakowaniu.
2. Buraki pokrój w kostkę i upiecz w piekarniku*.
3. Wymieszaj ugotowanego i pokrojonego buraka z kaszą i pokrojoną w kostkę fetą. Skrop
4. oliwą i octem balsamicznym. Dodaj szczypiorek i pietruszkę oraz przyprawy.

Sugerowane przyprawy: pieprz, zioła prowansalskie.

*Buraka możesz użyć gotowego, dostępnego do kupienia np. w Biedronce czy Lidlu.

III DZIEŃ

Śniadanie

SZAKSZUKA Z PIETRUSZKĄ I PARMEZANEM

• Jaja kurze całe – 112 g (2 x Sztuka)
• Pomidory z puszki (krojone) – 100 g (1 x Porcja)
• Chleb żytni razowy – 60 g (2 x Kromka)
• Oliwa z oliwek – 10 g (1 x Łyżka)
• Ser, parmezan – 8 g (1 x Łyżka)
• Natka pietruszki – 6 g (1 x Łyżeczka)
• Czosnek – 5 g (1 x Ząbek)

1. Na patelni podgrzej oliwę. Dodaj przeciśnięty przez praskę ząbek czosnku. Po chwili dorzuć pomidory i podgrzewaj sos, aż zgęstnieje. Dopraw do smaku.
2. W sosie za pomocą łyżki zrób wgłębienie i wbij w nie jajko. Przykryj i na małym ogniu podgrzej, aż białko jaja się zetnie.
3. Danie podawaj na gorąco z garścią posiekanej natki pietruszki, parmezanem i pieczywem.

Sugerowane przyprawy: kmin rzymski, pieprz czarny, sól, chili

Drugie śniadanie

OWSIANKA A’LA SZARLOTKA

• Woda – 100 g (0.4 x Szklanka)
• Jogurt naturalny – 100 g (5 x Łyżka)
• Jabłko – 75 g (0.5 x Sztuka)
• Płatki owsiane – 30 g (3 x Łyżka)
• Siemię lniane – 10 g (1 x Łyżka)

1. Płatki i siemię lniane zalej wrzątkiem tylko do poziomu płatków (idealnie, jeśli zrobisz to dzień wcześniej i na noc schowasz owsiankę do lodówki).
2. Jabłko pokrój w kostkę i podduś na odrobinie wody z dodatkiem cynamonu.
3. Owsiankę wymieszaj z jogurtem. Dodaj jabłko.

Sugerowane przyprawy: cynamon.

Obiad

CHILLI CON CARNE Z KURCZAKA

• Pomidory z puszki (krojone) – 100 g (1 x Porcja)
• Mięso z piersi kurczaka, bez skóry – 80 g (0.8 x Kawałek)
• Papryka czerwona – 70 g (0.5 x Sztuka)
• Fasola czerwona w zalewie (konserwowa) – 60 g (3 x Łyżka)
• Cebula czerwona – 50 g (0.5 x Sztuka)
• Kasza jęczmienna, pęczak – 50 g (3.3 x Łyżka)
• Oliwa z oliwek – 10 g (1 x Łyżka)

1. Cebulę i paprykę pokrój w kostkę i zeszklij na oliwie na patelni.
2. Mięso pokrój w paseczki i dodaj do cebuli i papryki. Smaż wszystko, aż będzie lekko rumiane.
3. Fasolę odcedź i przepłucz wodą. Pomidory wraz z sokiem dodaj do mięsa.
4. Danie dopraw do smaku sugerowanymi przyprawami i gotuj ok. 15 minut, aż warzywa będą miękkie.
5. Podawaj z ugotowaną kaszą.

Sugerowane przyprawy: sól, pieprz, mielona słodka papryka, mielona słodka wędzona papryka, mielona ostra papryka, kminek mielony.

Przekąska

CZERWONE SMOOTHIE

• Napój migdałowy – 250 g (1 x Szklanka)
• Maliny – 60 g (1 x Garść)
• Banan – 60 g (0.5 x Sztuka)
• Płatki owsiane – 10 g (1 x Łyżka)
• Siemię lniane – 5 g (0.5 x Łyżka)

1. Wszystkie składniki razem zblenduj na koktajl. Możesz dodać wodę, jeśli będzie zbyt gęsty.

Kolacja

KANAPKA CAPRESE Z PESTO

• Pomidor – 120 g (1 x Sztuka)
• Chleb żytni razowy – 90 g (3 x Kromka)
• Ser, mozzarella – 60 g (4 x Kawałek)
• Rukola – 40 g (2 x Garść)
• Pesto zielone z bazylii – 20 g (1 x Łyżka)

1. Kromki posmaruj pesto.
2. Pokrój mozzarellę i pomidora w plasterki.
3. Ułóż ser i pomidora na przemian na kanapkach.
4. Możesz włożyć kanapkę do pieca na około 5-10 minut, będzie jeszcze smaczniejsza.
5. Kanapkę posyp przyprawami i rukolą.

Sugerowane przyprawy: oregano, bazylia.

Źródła:

• https://wiadlek.pl/wp-content/uploads/archive/2020/WLek202002134.pdf