Metformina – działanie, efekty, skutki uboczne

Metformina to lek przyjmowany przy insulinooporności i cukrzycy. Pomaga wyrównać glikemię, a w praktyce często zredukować nadmierne kilogramy. Jej długotrwałe zażywanie może nieść za sobą niedobory witaminowe, które ujawniają się dopiero po latach. Dowiesz się co zrobić, aby tego uniknąć.

Metformina – działanie

Metformina to lek pierwszego rzutu przy leczeniu insulinooporności i cukrzycy typu II. Mechanizm działania jest złożony i wielokierunkowy. Obejmuje m.in wpływ na szlaki przemian węglowodanów i lipidów, jak i na funkcję śródbłonka i układu krzepnięcia. Stosowanie metforminy powoduje:

• pomoc w zmniejszeniu wydzielania insuliny,
• stabilizację glikemii na czczo i po posiłkach,
• zahamowanie wydzielania glukozy przez wątrobę na czczo i między posiłkami.

Włączenie leczenia metforminą powinno być jednocześnie połączone ze zmianą stylu życia (dietą i rekreacyjną aktywnością fizyczną).

Metformina – dawkowanie

Badania naukowe wskazują, że dawki >2000 mg na dobę przynoszą duże korzyści w leczeniu. Za maksymalną dopuszczalną dawkę uznaje się 3 x 1000 mg.

Metformina – bez recepty

Metfomina jest doustnym lekiem dostępnym na receptę. Dlatego przed leczeniem konieczne jest skonsultowanie z lekarzem i wykonanie niezbędnych badań. Podobne działanie, do metforminy, wykazuje berberyna – naturalna substancja roślinna. Najnowsze badania pokazują jednak, że połączenie metforminy i berberyny, dają bardzo dobre rezultaty. Warto zapytać o tą suplementację swojego lekarza prowadzącego.

Metformina a alkohol

Spożywanie alkoholu przez pacjentów stosujących metforminę jest niewskazane. Alkohol, w połączeniu z lekiem, może działać hipoglikemizująco, a to stanowi realne zagrożenie dla bezpieczeństwa i zdrowia pacjenta.

Metformina a odchudzanie

Obserwuje się, że stosowanie metforminy poprawia kontrolę łaknienia – to oznacza, że w praktyce chce się mniej jeść. Dodatkowo, odczuwanie skutków ubocznych leczenia (tj. nudności i wymioty) może naturalnie ograniczyć spożywanie kilokalorii w ciągu dnia. Nie jest to jednak droga do łatwej redukcji masy ciała. Z przeprowadzonych badań naukowych wynika, że pacjenci stosujący metforminę (nie będąc na ujemnym bilansie energetyczny) chudną tylko 2-3 kg w pierwszych miesiącach stosowania leku, dlatego, aby osiągnąć maksymalne efekty – powinno się równolegle włączyć dietę z niskim IG oraz rekreacyjną aktywność fizyczną.

Metformina a ciąża

Z badań naukowych wiemy, że metformina jest substancją bezpieczną i wpływa pozytywnie na leczenie kobiet z insulinoopornością. Zalecenia dotyczące stosowania leku przez kobiety w ciąży i podczas karmienia piersią nie są do końca jasne. Niektórzy specjaliści zalecają odstawienie metforminy w dniem potwierdzenia ciąży – inni, po ukończeniu pierwszego trymestru. W związku z tym stosowanie metforminy powinno być zawsze skonsultowane z lekarzem prowadzącym.

Metformina – skutki uboczne

Prawie 1/3 pacjentów stosujących metforminę zgłasza, że odczuwa negatywne skutki stosowania leku. Do najczęściej występujących skutków ubocznych zaliczamy:

• bóle brzucha,
• nudności/wymioty,
• wzdęcia,
• biegunki/zaparcia,
• metaliczny posmak w ustach,
• zmniejszenie apetytu.

Objawy te mają charakter przejściowy i u większości pacjentów ustępują po:

• zmniejszeniu dawki,
• zmianie na preparat o przedłużonym działaniu,
• przyjmowaniu leku równocześnie lub bezpośrednio po posiłku.

W przypadku uporczywych biegunek poleca się włączenie probiotyku, a jeśli i to nie przynosi oczekiwanych rezultatów – warto skonsultować z lekarzem zmianę preparatu na inny.

Szacuje się, że tylko w przypadku 5% pacjentów objawy nie mijają i konieczne jest odstawienie leku.

Niedobory B12 przy metforminie

Szacuje się, że między 6 a 33% chorych leczonych metforminą może mierzyć się z niedoborem witaminy B12! Z tego powodu Polskie Towarzystwo Diabetologiczne rekomenduję suplementację witaminy B12 u osób leczonych długotrwale metforminą i u których potwierdzono jej niedobór w badaniach diagnostycznych.

Mechanizm wpływu metforminy na wchłanianie witaminy B12 nie został do końca wyjaśniony. Niedobór tej witaminy może być spowodowany przerostem mikrobioty jelitowej nasilonym przez zmniejszanie się motoryki jelit lub osłabienia wchłaniania glukozy. Inne badania zakładają, że wpływ na obniżenie B12 ma niedobór wapnia, wywołany niedoborami w diecie (u osób niespożywających mleka i jego przetworów) oraz jego konkurencyjnym działaniem wobec metforminy.

Okazuje się, że niewątpliwie niedobór witaminy B12 jest zależny od czasu przyjmowania leku. Próby kliniczne wykazały, że jej ewentualny niedobór obserwuje się wśród osób przyjmujących metforminę dłużej niż 5 lat.

Suplementacja witaminy B12

Podczas długotrwałego przyjmowania metforminy oraz stwierdzonego niedoboru witaminy B12 konieczna jest jej suplementacja lub iniekcje domięśniowe, ponieważ spożycie witaminy B12 z pożywieniem nie będzie skuteczne w likwidowaniu niedoborów wywołanych działaniem leku. 

Dawki witaminy B12 przy zażywaniu metforminy nie zostały dokładnie określone – zakłada się, że powinny być wyższe niż 6 μg/dzień, jednak częstość występowania niedoboru witaminy B12 była istotnie niższa również u chorych, stosujących suplementację w niższych dawkach.

U osób borykających się z niedoborem wit. B12 sugeruje się również suplementację preparatami wapnia. Wapń jest niezbędny do przyswajania witaminy B12, a jednocześnie może zmniejszyć dolegliwości związane z ubocznym działaniem leku wywołującym luźne stolce i biegunki.

Skutki niedoboru witaminy B12

Objawy niedoboru witaminy B12 ujawniają się po kilku latach od wystąpienia zaburzeń wchłaniania lub braku jej w pożywieniu. Początkowo dość długo stężenie tej witaminy w osoczu mieści się w granicach norm fizjologicznych (powyżej 400 pg/cm3 ). W późniejszym okresie może się obniżać, a wzrastają dość znacznie stężenia w surowicy krwi homocysteiny i kwasu metylomalonowego, które obecnie uznawane są za czulsze wskaźniki niedoboru B12. 

Objawy neurologiczne, hematologiczne i psychiatryczne ujawniają się po utracie ponad 90% zapasów tej witaminy zgromadzonych w wątrobie. Niedobór witaminy B12 wywołuje przede wszystkim zmiany neurologiczne, które są wynikiem zwyrodnienia rdzenia kręgowego, neuropatii obwodowej, neuropatii nerwu wzrokowego oraz otępienia. 

Objawy neurologiczne niedoboru witaminy B12: 

• drętwienie i mrowienie rąk i nóg, 
• parestezje, 
• zniesienie odruchów rozciągowych mięśni,
• braki w pamięci.

Objawy wynikające z awitaminozy B12 ujawniają się nagle i występują początkowo w obrębie dłoni, a następnie obejmują różne odcinki kończyn dolnych i górnych. 

W nieleczonym niedoborze wit. B12 oraz podwyższonym stężeniu homocysteiny, mogą się nasilać niekorzystne zmiany w układzie sercowo-naczyniowym wynikające z postępujących zmian miażdżycowych. Mogą również nasilać się zmiany związane z demencją, zaburzeniami pamięci, depresją, zaburzeniami widzenia.

Bibliografia:

1. https://ptmr.info.pl/wp-content/uploads/2021/03/Zalecenia-kliniczne-dotyczace-postepowania-u-chorych-na-cukrzyce-2020.pdf
2. https://www.ptfarm.pl/pub/File/Bromatologia/2014/BR%204-2014%20s_%20857-864.pdf
3. https://journals.viamedica.pl/forum_medycyny_rodzinnej/article/view/42316/30134
4. https://journals.viamedica.pl/choroby_serca_i_naczyn/article/view/18627/14651
5. https://www.damianparol.com/czy-metformina-ulatwia-odchudzanie/
6. https://journals.viamedica.pl/clinical_diabetology/article/view/18118/14272