5 przyczyn insulinooporności, które musisz znać!

Insulinooporność (IO) to zaburzenie w którym dochodzi do obniżenia wrażliwości tkanek organizmu na insulinę – hormonu, który bierze udział w regulacji stężenia glukozy we krwi. Insulinooporność objawia się zazwyczaj zmęczeniem, sennością, zwiększoną masą ciała, a to w konsekwencji może skutkować rozwojem m.in. cukrzycy typu 2, niealkoholowego stłuszczenia wątroby czy miażdżycy. Jej wystąpienie może być uwarunkowane przez wiele różnych czynników – poniżej omówię kilka, które są najbardziej powszechne.

Insulinooporność – przyczyny, które musisz znać!

1. Nieprawidłowa dieta oraz nadmierna podaż energii

Sposób żywienia odgrywają kluczową rolę w rozwoju insulinooporności. Stosowanie diety, nazywanej powszechnie „dietą zachodnią”, obfitującej w cukier, tłuszcze nasycone, białko pochodzenia zwierzęcego i przetworzone posiłki, przyczynia się do zwiększonej kaloryczności dietym, co może być bezpośrednią przycyzną wystąpienia insulinooporności.

Aby lepiej wytłumaczyć wpływ diety na insulinę posłużę się przykładem: przeprowadzono badanie na grupie małp (makaków) które to podzielono na dwie grupy – jednej z nich podawano posiłki skomponowane zgodnie z zasadami diety śródziemnomorskiej, zaś drugiej- zgodnie z zasadami diety zachodniej. Po upływie 26 miesięcy zaobserwowano, że parametry metaboliczne –  w tym tolerancja insuliny – były znacznie gorsze w grupie „zachodniej” w stosunku do grupy „śródziemnomorskiej”!

Oprócz kompozycji posiłków, znaczenie odgrywa także ilość spożywanych kalorii. Dieta o dodatnim bilansie kalorycznym (czyli powyżej zapotrzebowania energetycznego) prowadzi do rozwoju otyłości, która nasila stan zapalny w organizmie i powoduje zwiększone wydzielanie hormonów tkanki tłuszczowej – tzw. adipokin – które negatywnie wpływają na tolerancję inuliny. Z tego powodu nadwaga uważana jest za jeden z kluczowych czynników sprzyjających rozwojowi insulinooporności.

2. Insulinooporność związana z zespołem policystycznych jajników (PCOS)

Wielu pacjentów zmagających się z insulinoopornością mierzy się także z otyłością – nie jest to jednak warunek konieczny do rozwinięcia zaburzeń tolerancji insuliny. IO może współwystępować także z innymi jednostkami chorobowymi również u osób z normalną masą ciała. Jedną z takich jednostek jest PCOS – zespół policystycznych jajników. Jest to choroba dotykająca kobiet, w której wskutek wystąpienia zaburzeń hormonalnych dochodzi do powstania wielu małych torbieli na jajnikach, co prowadzi m.in. do zaburzeń miesiączkowania czy niepłodności. U około połowy pacjentek z PCOS występuje także oporność na insulinę (niektóre dane mówią nawet o 85% pacjentek!). Warto tu zaznaczyć, że jajniki jako jedyne, nie są objęte insulinoopornością. 

Zwiększone stężenie insuliny pobudza jajniki do nasilonej produkcji androgenów – hormonów odpowiedzialnych za rozwój takich cech jak owłosienie typu męskiego, trądzik oraz łysienie androgenowe czy plackowate. Może sprzyjać także rozwojowi zaburzeń w gospodarce lipidowej oraz węglowodanowej.

3. Predyspozycje genetyczne

Podobnie jak w przypadku wielu innych chorób również w przypadku insulinooporności rozważa się możliwy wpływ czynników genetycznych. W prowadzonych badaniach zidentyfikowano wiele genów, których obecność sprzyja jej rozwojowi – co oznacza że skłonności do wystąpienia IO mogą być dziedziczne! Warto jednak podkreślić, że czynniki genetyczne zwykle są odpowiedzialne za wystąpienie choroby jedynie w niewielkim stopniu i za ich aktywację odpowiada oddziaływanie czynników płynących ze środowiska. 

Co ciekawe, zaobserwowano także związek pochodzenia z występowaniem IO – przedstawiciele grup etnicznych narażonych na wystąpienie cukrzycy typu 2 (m.in. Latynosi, Afroamerykanie oraz rdzenni Amerykanie) częściej rozwijali oporność na insulinę niż przedstawiciele rasy białej. 

Mimo iż badania nad podłożem genetycznym insulinooporności są jeszcze na dość wczesnym etapie, to ich wyniki mogą w przyszłości posłużyć do ulepszenia technik zapobiegania oraz leczenia insulinooporności.

4. Czynniki psychologiczne – stres

Do występowania insulinooporności mogą przyczynić się także czynniki psychologiczne takie jak stres. W sytuacji jego zwiększonego poziomu dochodzi do nasilenia wydzielania niektórych hormonów – m.in. kortyzolu oraz katecholamin, co prowadzi m.in. do nasilenia produkcji ceramidów – związków sprzyjających rozwojowi IO!

Kortyzol jest hormonem, którego wydzielanie jest pulsacyjne – w związku z tym stężenia kortyzolu zmieniają się w ciągu dnia, najwyższe wartości osiągając w godzinach porannych, po przebudzeniu, a następnie stopniowo spadając (najniższe stężenie obserwuje się w godzinach wieczornych). Sytuacje stresowe zwiększają uwalnianie kortyzolu do krwi, co powoduje zaburzenia w jego wydzielaniu i zmniejszenie tendencji spadkowej w ciągu dnia. To prowadzi to do zakłócenia pracy osi podwzgórze- przysadka- nadnercza i wpływa na pogorszenia glikemii oraz zwiększoną oporność na insulinę (podobną sytuację, w której stężenie kortyzolu utrzymuje się na podobnym poziomie przez cały dzień (bez porannego wzrostu oraz spadku w ciągu dnia) obserwuje się również u pacjentów z cukrzycą typu 2).

5. Higiena snu

Kolejnym czynnikiem, który może przyczynić się do rozwoju insulinooporności jest brak odpowiedniej higieny snu – zarówno w zakresie długości jak i jakości. Dane wskazują, że osoby śpiące mniej niż 7 godzin w ciągu nocy mogą liczyć się z większym ryzykiem wystąpienia niektórych problemów zdrowotnych – w tym IO!

Może być to związane z kilkoma mechanizmami. Po pierwsze, krótszy sen wiąże się ze zwiększonym ryzykiem wzrostu masy ciała i rozwoju otyłości, która może sprzyjać rozwojowi IO. Krótki sen wywołuje zmęczenie, co powoduje że po nieprzespanej nocy codzienna aktywność fizyczna bywa ograniczana. Ponadto obserwuje się zmiany w stężeniach hormonów odpowiedzialnych za odczuwanie głodu i sytości – po nieprzespanej nocy rośnie stężenie greliny (wywołującej uczucie głodu), zaś spada leptyny (hormonu o przeciwstawnym działaniu) – zmiany te sprzyjają spożyciu większej ilości kalorii w ciągu dnia. Dodatkowo obserwuje się zwiększony apetyt na posiłki tłuste, słone oraz słodkie, które zwykle charakteryzuje wysoka gęstość energetyczna. 

Po drugie, skrócony czas snu wpływa na zaburzenia w wydzielaniu hormonu wzrostu oraz omawianego już kortyzolu, co również przyczynia się do zwiększenia oporności tkanek na insulinę. Na zmiany w rytmie wydzielania tych hormonów narażone są przede wszystkim osoby pracujące w nocy, których rytm okołodobowy ulega zakłóceniu. Ponadto zaobserwowano, że brak snu pogarsza tolerancję glukozy, co może pogłębiać problem IO.

Oprócz czasu trwania samego snu, ważna jest również jego jakość – w badaniu przeprowadzonym na grupie kobiet w wieku 45-75 lat zaobserwowano, że uczestniczki które miały problem z zasypianiem, a sam sen miały płytki, prezentowały większą oporność na insulinę w porównaniu do tych o lepszej jakości snu. Może to sugerować, że również osoby zmagające się z bezsennością są bardziej narażone na wystąpienie IO.

Przyczyny insulinooporności – czynniki, na które mamy wpływ 

Podsumowując: Insulinooporność może rozwinąć się pod wpływem jednego lub wielu czynników jednocześnie. Na część z nich nie mamy wpływu, część podlega modyfikacji. Stosowanie zbilansowanej, pełnowartościowej diety w insulinooporności, regularna aktywność fizyczna, wypracowanie mechanizmów radzenia sobie ze stresem, zadbanie o odpowiednią ilość i jakość snu, a także regularne wykonywanie badań profilaktycznych to dobre nawyki, które sprzyjają utrzymaniu prawidłowej tolerancji insuliny. 

Bibliografia:

1. Mirabelli M, Russo D, Brunetti A. The Role of Diet on Insulin Sensitivity. Nutrients. 2020;12(10):3042. Published 2020 Oct 4. doi:10.3390/nu121030422. 
2. Abdul-Ghani MA, DeFronzo RA. Pathogenesis of insulin resistance in skeletal muscle. J Biomed Biotechnol. 2010;2010:476279. doi:10.1155/2010/476279
3. Shively CA, Appt SE, Vitolins MZ, et al. Mediterranean versus Western Diet Effects on Caloric Intake, Obesity, Metabolism, and Hepatosteatosis in Nonhuman Primates [published correction appears in Obesity (Silver Spring). 2019 Jul;27(7):1211]. Obesity (Silver Spring). 2019;27(5):777-784. doi:10.1002/oby.22436
4. Barazzoni R, Gortan Cappellari G, Ragni M, Nisoli E. Insulin resistance in obesity: an overview of fundamental alterations. Eat Weight Disord. 2018;23(2):149-157. doi:10.1007/s40519-018-0481-6